Natuurmonument De Beer

Het begon in 1421

De geboorte van De Beer is precies aan te geven: de Sint-Elisabethsvloed van 19 november 1421. Na deze grote watersnoodsramp was de afvoer van de grote rivieren drastsich veranderd. Deze leidde er onder andere toe dat voortaan meer Maaswater zuidelijker, en dan met name door het Haringvliet, naar zee stroomde en dus minder door de oorspronkelijke riviertak. De lagere afvoer en stroomsnelheid leidde tot verzanding van de Maasmond en zorgde bovendien voor de versterking van landschapsvormende processen die al euwen aan de gang waren.

Een steert sands

Vanuit de duinkust ten zuiden van Monster vond een regelmatige vorming van smalle strandhaken of haakwallen (ook wel vloedhaken) in oostelijke richting plaats, die tot een stuifdijk werden versterkt. Ten zuiden van 's-Gravenzande ontstonden zo de polders Noordland en Nieuwland. Op de kaart is duidelijk te zien dat men aan de binnenkant van de strandhaak de polderdijk had aangelegd. Maar er was ook spontane landvorming. Op een kaart van Wagenaeur uit 1592 is al te zien dat een zandplaat in de monding van de Maas, De Blencken, vast zit aan de punt van Holland en wordt omschreven als 'een steert sands die van Holland
aff comt schieten'. De Beer vormt hier een kleine uitstulping van 1000 meter in zuidwestelijke richting aan de punt van (Zuid-)Holland. De landwinst ten zuiden van de Maasdijk met de typische strandhaken wordt fraai geïllustreerd op de kaart van Delfland van Floris Balthasarszoon uit 1611 [zie kaart 1, rechts].

De 'steert' groeit en groeit

In de loop van de tijd groeit de 'steerst sands' steeds meer aan. Op de kaart van Delfland van Nikolaus Cruquius uit 1712 is goed te zien dat de kust ten zuiden van Ter Heijde uitgroeide in zuidwestelijke richting. Bekend werd de kaart van Delfland tussen Hoek van Holland en Ter Heijde van Johannes Bloteling uit 1738 met daarop de kustlijnen uit 1611, 1665 en 1712 ingetekend (en later aangevuld door A.A. Beekman met de kustlijn van 1865; zie onderaan de pagina). Het verband tussen deze achteruitgang van de Delflandse kust en de aangroei van De Beer is evident. Aanvankelijk was die groei vrij langzaam: tussen 1586 en 1629 slechts 1300 meter (30 meter per jaar). In de periode tussen 1629 en 1665 kwam er zelfs 2700 meter bij (75 meter per jaar).

In de tweede helft van de zeventiende eeuw verschijnt de naam 'Den Houck van Holland' op kaarten, vooral op het noordelijk deel van het schiereiland en de naam De Beer op het zuidelijk deel. Ook wordt de gehele landtong dan wel Hoek van Holland genoemd.

De grote inham De Pan achter De Beer was in 1723 al 'vervult met slijck' en slibde kennelijk dicht. Door het verlanden van het voormalige Noorderdiep kwam ook de zandbank Onrust tegen dit slik te liggen en vormde er de zandige buitenrand van. Het slik raakte begroeid en werd een gors. Op de Kaart van Het Nieuwland, etc. door Cornelis de Graat uit 1773 heet dit gors De Zekken en sluit aan op de Buitengorsingen van het Nieuwland. Op deze kaart staat tevens het tracé getekend van de doorsnijding van De Beer, zoals voorgesteld door Cruquius in 1731 [zie kaart 2, rechts].

Verzanding als opmaat voor een oplossing

In de negentiende eeuw lag er voor de Maasmond een groot ondiep gebied. In 1850 lagen er voor De Beer: de Droogte van de Maas, een ondiepe geul de Vlakte (ooit het Noorderdiep), en de Westplaat. Het gebied van deze Maasvlakte maakt de toegang tot de Maas problematisch voor de steeds groter wordende schepen op weg naar de haven Rotterdam [. Samen met de toenemende verzanding van de Brielsche Maas leidde dit alles halverwege de negentiende eeuw naar het zoeken van een oplossing. In navolging van Nikolaus Cruquius kwam Pieter Caland in 1858 met een plan tot doorgraving van De Beer. In feite
stelde hij voor de oude verzande Noordergat van de Maas weer uit te graven.

Detail van een kaart uit het boek 'Masemude' van A.A. Beekman uit 1919. Het toont de veranderingen in de kustlijn aan de zuidkant van Holland voordat de Nieuwe Waterweg werd gegraven.

—  Download de volledige kaart in hoge kwaliteit [jpg, 3500 x 4400 px, 8.6 MB]

— Vervolg: 1870-1940

 

[De tekst op deze pagina is grotendeels gebaseerd op het artikel F. Beekman & E. Buijsman, 'Een steert sands' bij Holland. De historische landschapsontwikkeling van Hoek van Holland en De Beer. Het Nederlands Landschap 34(1), 34-43, 2017]