In G.J. Tijmstra's vogelclubje van Haagse Trekwaarnemers leerde Ter Pelkwijk vanaf 1930 een aantal gelijkgezinde jongeren kennen, zoals Gerrit van Beusekom, Piet J. Bouma, Frans P.J. Kooijmans, Niko Tinbergen en Karel Waldeck. Later maakte hij vele andere vrienden in de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie (N]N), waarbinnen hij zich zeer thuis voelde en waarvoor hij artikelen in 'Amoeba' schreef.'

Ter Pelkwijk studeerde biologie aan de Rijskuniversiteit Leiden (1933-1939). Het lag in de bedoeling dat hij in Suriname onderzoek zou doen dat zou moeten leiden tot een proefschrift. Door de uitbraak van de Tweede Weerldoorlog kwam van deze plannen niets terecht. Hij kon niet terug naar Nederland, week daarom uit naar Nederlands-Indië en, aanvaardde een betrekking bij het Instituut voor de Zeevisserij te Batavia (Jakarta) op Java. Gelijktijdig onderging hij daar een militaire training bij de marine.

Na de Japanse inval in Nederlands-Indië meldde hij zich op 1 maart 1942 vrijwillig als bootsman van de hulpmijnenveger HM 'Endeh', die wilde trachten naar Australië te ontkomen. Maar bij het treffen met een Japans vliegdekschip en twee jagers is hij op 2 maart 1942 als een der eersten gesneuveld. Zijn naam staat vermeld in de Erelijst van de gevallenen 1940-1945.

Joost ter Pelkwijk wordt vooral geroemd om zijn uitzonderlijke creativiteit en zijn bijzonder tekenvaardigheid. Een aantal opstellen en tekeningen zijn postuum samengevat in Deze mooie wereld (Ter Pelkwijk, 1948).

Geluidsfragment

Een kort geluidsfragment uit de jaren dertig waarop Jan-Joost ter Pelkwijk iets over De Beer vertelt. Het fragment bevindt zich in het archief van de Heimans en Thijsse stichting in Amsterdam.

Geplaatst met vriendelijke toestemming van de Heimans en Thijsse stichting.

Artikel in Bionieuws

 

Pelk

'Ik zal dankbaar zijn dat ik de kans heb gehad om zoveel van deze mooie wereld te zien.' Die welhaast profetische woorden schreef de briljante bioloog in wording Jan Joost ter Pelkwijk in 1941. In de vroege ochtend van 2 maart 1942 vond hij de dood op de Javazee bij een beschieting door twee Japanse torpedojagers. Hij is slechts 27 jaar oud geworden en vormt voor biologen een extra reden om de vrijheid waarin wij leven volop te vieren. Daarbij past ook dat we vandaag, op 4 mei, degenen herdenken die zijn omgekomen door oorlogsgeweld.

Als er iemand symbool kan staan voor de zinloosheid van geweld, dan is het wel Jan Joost ter Pelkwijk (1914-1942), kortweg Pelk, zijn NJN-naam. Een jonge en avontuurlijke bioloog vol enthousiasme voor zijn vak, met een grote liefde voor de natuur en gezegend met een groot artistiek talent. Hij studeerde van 1933 tot 1939 biologie in Leiden en was daar assistent van gedragsbioloog en latere Nobelprijswinnaar Niko Tinbergen. Die kenschetste hem als 'een vrijgevochten schelm', 'de slimste student van de faculteit' en 'als een zoöloog in hart en nieren, die door zijn grote gaven voorbeschikt scheen een der belangrijkste leden van de Nederlandse zoölogenwereld te worden' (Vakblad voor Biologen, januari 1946).

Tinbergen stelt in 1948 ook het herdenkingsboekje Deze mooie wereld samen. Een boekje dat ik vorige week voor 1 euro in handen kreeg bij mijn favoriete kringloopwinkel. Het geeft inzicht in zijn kort, creatief en avontuurlijk leven: zijn struintochten op vogeleiland De Beer, zijn films over Schouwen en de zeehonden bij de Vliehors, zijn fascinatie voor een gestrande maanvis of' 'zwemmende kop' en zijn beoogde studiereis naar Suriname - waarvoor hij in de Verenigde Staten alvast zijn eigen vogelgids maakt - die door het noodlot uiteindelijk uitloopt op visserijonderzoek op Java en een voortijdig einde op 2 maart 1942.

Het geeft inzicht in zijn kort, creatief en avontuurlijk leven

 

Het boek en de bewaard gebleven bruinleren 'koffer van Pelk' met brieven en tekeningen zijn tastbare herinneringen aan deze kunstzinnige en bijzondere bioloog. Net als zijn tekeningen van de paring en broedzorg van stekelbaarsjes in leerboeken, waarmee generaties biologen zijn opgevoed. Laten we vandaag stilstaan dat we mede dankzij Pelk leven in een mooie - en soms ook hele oneerlijke en wrede - wereld. 'Joost ter Pelkwijk was een persoonlijkheid', aldus Tinbergen, 'wij missen hem node'.

Gert van Maanen, Bionieuws 4 mei 2019

Enkele publicaties van Ter Pelkwijk

— J.J ter Pelkwijk (1937) Dartele tuimelaars. Amoeba 16(4), 65-66.
— J.J. ter Pelwijk & N. Tinbergen (1937) Eine Reizbiologische Analyse einiger Verhaltensweisen von Gasterosteus aculeatus L. Zeitschrift für Tierpsychologie 1, 193-200. [Alleen abstract gratis te lezen]
— M. Boeseman, J. van der Drift, J.M van Roon, N. Tiinbergen & J.J. ter Pelkwijk (1938) De Bittervoorns en hun mossels. De Levende Natuur 42, 129-136.— Download bij natuurtijdschriften.nl
— J. Schoute & J.J. ter Pelkwijk (1938) De Slufter. De Levende Natuur 42, 232-238. — Download bij natuurtijdschriften.nl

Bron: K.H. Voous, 'In de ban van vogels', Scheffers, Utrecht, 1995 en Frans Beekman, Den Haag.

Over Ter Pelkwijk

— Over Jan Joost ter Pelkwijk met de necrologie uit Ardea 34, 277 - 279, 1946, het voorwoord bij 'Deze mooie wereld' en de biografie uit 'In de ban van vogels'.
— Overzicht van het materiaal van Jan-Joost ter Pelkwijk in het archief van de Heimans en Thijsse Stichting in Amsterdam
— Frans Beekman. Ter nagedachtenis van Jan Joost ter Pelkwijk (1914-1942). Holland's Duinen nr 64, 50-54, 2014. Zie zeker ook de website van Dunea voor overige nummers van Holland's Duinen.
— Frans Beekman. Een artistiek naturalist met 'heldenstatus'. Natura 116 (1), 10-13, 2019.